مدیریت سبز معادن، مفهومی آشنا در جهان و ناآشنا در ایران است. هنوز هم معادن در کشور با روش های سنتی بهره برداری می شوند و این مساله روی محیط زیست تاثیرات زیادی می گذارد. فریال مستوفی، رییس کمیسیون سرمایه گذاری اتاق ایران در گفتگو با سایت خبری اتاق تهران وضعیت مدیریت سبز معادن را تحلیل کرد. مستوفی که به زن معدنی ایران معروف است معتقد است:در حال حاضراستخراج مواد معدنی بهای گزافی را به دنبال دارد و سرمایه گذاران بخش معدن با مشکلات اقتصادی مختلفی روبرو هستند. باوجود همه این مشکلات طبیعی است بخش خصوصی تمام تمرکز خود را به بازگشت سرمایه خود گذاشته است و نگرانی سرمایه گذار بخش خصوصی و صرفه جویی در هزینه ها رمقی را برای رعایت استانداردها و قوانین معدنکاری با مدیریت سبز معادن که بسیار هزینه بر بوده باقی نگذاشته است.

براساس صحبت های او، دولت باید در این زمینه حمات کند و با دادن تسهیلات و یارانه و ایجاد انگیزه برای فعالیت های معدنی به معدنکاران و تامین زیرساخت های لازم از جمله در حوزه پژوهش و نوسازی ماشین آلات و دستگاه هایی که در عملیات حفاری استفاده می شوند، کمک شایانی در این خصوص داشته باشد.

*وضعیت ایران در مدیریت سبز معادن را چطور ارزیابی می کنید؟

پرواضح است که امروزه محیط زیست به دغدغه و چالش بشری و جهانی تبدیل شده است به طوری که هر کسی که خود را شهروند و عضو جامعه جهانی می داند نسبت به محیط زیست احساس مسئولیت می کند.

فعالان معدنی در بخش معادن جهانی تلاش می کنند تا آنچه را به عنوان تخریب محیط زیست نامیده می شود، کاهش دهند هرچند که این روند ممکن است فعالیت های معدنی را محدود کند، لیکن به نفع طبیعت و محیط زیست خواهد بود.

صنعت و معدن نقش کلیدی در جهت دهی پایدار یا ناپایدار به توسعه و حفظ محیط زیست دارد و تعامل میان دو مجموعه صنعت و معدن و محیط زیست منجر به موفقیت بیشتر صنعت و معدن و حفاظت بهتر محیط زیست کشور می شود. توسعه یافتن معادن علاوه بر آثار اقتصادی مثبت می تواند در صورت جدی نگرفتن مدیریت سبز ، مشکلات محیط زیستی را تشدید کند. معادن ایران از این منظرتوسعه یافته نیست و از روش های جدید و معمول در دنیا استفاده نمی کند و توجهی نسبت به جنبه های زیست محیطی ندارد. مدیریت سبز هنوز در کشورمان جدی گرفته نشده و عدم توسعه یافتگی معادن و استفاده از روش های سنتی باعث بالا رفتن هزینه تولید و افزایش ضایعات شده و اثرات تخریبی بر محیط زیست برجا می گذارد.

*ایران در این مساله چقدر با جهان فاصله دارد؟

متاسفانه هنوز فرایند اکتشاف و استخراج در اکثر معادن ایران به روش های سنتی انجام می شود و این مساله باعث می شود که بخش عمده ای از مواد معدنی استخراج شده به صورت ضایعات و بخش خیلی کمی به محصول تبدیل شود و باعث می شود که منابع معادن هدر رود، همچنین بدلیل استفاده از ماشین آلات قدیمی در فرایند اکتشاف و استخراج ضایعات قابل توجهی در معادن تولید می شود. استخراج از معدن یک فعالیت موقت است زیرا تنها چند سال می توان از یک معدن بهره برداری کرد اما این که بعد از بسته شدن معدن چه اتفاقی می افتد و چه تاثیری بر اجتماع محلی و محیط زیست برجا می گذارد دارای اهمیت ویژه ای است. در کشورهای پیشرفته و صنعتی بعد از اتمام فعالیت های معدنی، معدن را به حالت اولیه یا بهتر از روز نخست باز می گردانند ولی در ایران هیچ اقدامی برای بازسازی معدن انجام نمی دهند و این امر آسیب های خیلی جدی به محیط زیست وارد می سازد، لذا هنوز فاصله خیلی زیادی با جهان در این زمینه داریم.

*استانداردهای جهانی برای تناسب استخراج از معادن و مدیریت سبز وجود دارد؟

بخش معدن و صنایع معدنی در ایران استاندارد مشخصی ندارد. تعریف استانداردها الزاماتی هزینه بر برای این بخش محسوب می شود بنابراین حتی اگر الزاماتی به عنوان استاندارد تعریف شود، صنایع معدنی میل چندانی به رعایت این الزامات ندارند. کشور ایران جزء کشورهای غنی از مواد معدنی در جهان به شمار می آید به همین دلیل ضرورت رعایت استانداردهای لازم از مرحله اکتشاف، استخراج و بهره وری بسیار با اهمیت است.

در جوامع پیشرفته معدنی به ویژه استرالیا، ابالات متحده امریکا وکانادا، ضوابط، استانداردها و دستورالعمل ها برنامه ریزی شده و اجرا می شود، اما در کشور ایران استانداردهای بین المللی رعایت نمی شود چون قیمت تمام شده مواد افزایش یافته و قدرت رقابت در بازار جهانی را کاهش می دهد.

*همیشه یک طرف بحث آلودگی های زیست محیطی مناطق به معادن بر می گردد، در واقع چقدر این واقعیت صحت دارد که معادن آلوده کننده محیط زیست هستند؟

در سرتاسر دنیا استخراج و فرآوری مواد معدنی نقش مهمی در مشکلات زیست محیطی از قبیل کاهش سطح جنگل ها، فرسایش خاک و آلودگی هوا و آب دارد. اثرات زیست محیطی اکتشاف و استخراج در معدنکاری ناشی از آلودگی صوتی، مربوط به عملیات حفاری و اکتشاف و ماشین آلات استخراجی و آلودگی هوا ناشی از عملیات انفجار، بارگیری، حمل و تخلیه و آلودگی خاک بر اثر باطله های معدن که ممکن است در صورت سمی بودن خاک منطقه را آلوده کند، که در این زمینه آموزش و افزایش آگاهی زیست محیطی و انتقال اطلاعات به افراد، سازمان ها و شرکت های معدنی به دلیل تماس کارکنان و کارگران معادن با مواد آلوده کننده محیط زیست و ارتباط تنگاتنگ حفظ محیط زیست و کاهش آلودگی های زیست محیطی با سلامت انسان، حائز اهمیت است. استفاده از مواد منفجره و بکارگیری مواد شیمیایی و ایجاد آلودگی های صوتی در عملیات اکتشافی، قطع درختان و از بین بردن پوشش گیاهی در مناطق جنگلی طبیعتا آسیب های جدی به محیط زیست منطقه محدوده معادن وارد می کند.

*برای بهبود مدیریت سبزمعادن، ایران چقدر به زیرساخت ها نیاز دارد؟    

در حال حاضر معدنکاران ایرانی در وهله اول به بازگشت سرمایه و بازه زمانی آن فکر می کنند. فعالیت های معدنی در ایران مکانیزه نیست و در اکثر موارد کار به روش سنتی انجام می شود، لذا برای ارتقاء روش معدنکاری از سنتی به سیستماتیک و بکارگیری فناوری های روز دنیا قطعا لازم است تا زیرساخت ها و رعایت و اجرای قوانین و استانداردهای جدید مانند کشورهای معدنی پیشرفته جهان برای معدنکاران تعریف شود و سازمان های محیط زیست و منابع طبیعی بر فعالیت معدنکاران نظارت کامل داشته باشند.

*بخش خصوصی خود به تنهایی می تواند از پس هزینه های این فاکتور برآید یا در این زمینه نیاز به کمک و حمایت دولت است؟ 

در حال حاضراستخراج مواد معدنی بهای گزافی را به دنبال دارد و سرمایه گذاران بخش معدن با مشکلات اقتصادی مختلفی از جمله نیاز به سرمایه گذاران کلان، نبود امنیت سرمایه گذاری و ثبات مدیریت و قوانین، مشکلات بانکی، سخت گیری در دادن وام، بالابودن بهره های بانکی و سختی کار، بالا بودن هزینه های تولید، وجود موانع برای صادرات، وجود موانع برای واردات تجهیزات و تکنولوژی نوین، افزایش چندین برابر هزینه های استخراج و افزایش هزینه های آب، برق، گاز و حمل و نقل و بسیاری از مشکلات دیگر روبرو هستند. باوجود همه این مشکلات طبیعی است بخش خصوصی تمام تمرکز خود را به بازگشت سرمایه خود گذاشته است و نگرانی سرمایه گذار بخش خصوصی جهت رفع موارد مذکور و صرفه جویی در هزینه ها رمقی را برای رعایت استانداردها و قوانین معدنکاری با مدیریت سبز معادن که بسیار هزینه بر بوده باقی نگذاشته و بخش خصوصی قطعا نمی تواند به تنهایی از عهده آن بدون کمک و حمایت دولت برآید. دولت می تواند با حمایت بخش خصوصی زمینه را برای اجرای فعالیت های معدنی در محدوده های محیط زیستی فراهم کند و با دادن تسهیلات و یارانه و ایجاد انگیزه برای فعالیت های معدنی به معدنکاران و تامین زیرساخت های لازم از جمله در حوزه پژوهش و نوسازی ماشین آلات و دستگاه هایی که در عملیات حفاری استفاده می شوند، کمک شایانی در این خصوص داشته باشد.